Funt
Birlik:
- Agyrlyk
- Agyrlyk (ylmy däl amallarda)
Bütindünýä ulanylyş:
- BP, ABŞ, Awstraliýa, Kanada, Täze Zilandiýa we başga
Häsiýetnama:
Funt imperial ulgamynda ulanylýan agram ölçegidir we ol gündelik ulanylýan agram birligi hökmünde kabul edilen (islendik obýekte täsir edýän dartylma güýjüdir).
Häsiýetnama:
Imperial (everdýupoýs ýa-da halkara) funt resmi suratda 453.59237 gram ýaly kesgitlendirilendir.
Asyl:
Funt “libra pondo” diýen latyn sözünden gelip çykypdyr. Funt Rim librasy (lb alamaty) 329 gramm töweregi agramy aňladypdyr.
Taryhyň dowamynda funt (ýa-da onuň ýerli terjimesi) dünýäniň dürli ýerlerinde, şol sanda Beýik Britaniýada, Fransiýada, Germaniýada, Skandinawiýada we Russiýada agramyň ölçegi hökmünde ulanyp gelipdir. Ulgama görä funt tarapyndan kesgitlenen anyk agyrlygyň üýtgemegine garamazdan, umuman alanyňda olar biri-birine ýakyn bolup, adatça 350-560 metriki gramm aralygynda bolupdyr.
Beýik Britaniýanyň birnäçe dürli-dürli ulgamlarynda funt beýlekiler bilen birlikde ulanylypdyr. Muňa garamazdan, britan agram ölçeg birligi funt (şeýle hem wul funt) olaryň iň köp ulanylýany bolup, uzak wagtlap dowam etdi. (bu “lb av” ýa-da “lb avdp” diýlip gysgaldylýar). Häzirki döwürde ulanylýan ýene bir görnüş bolan Troý funty (takmynan 373 gr) köplenç ýagdaýlarda gymmatly metallaryň agramyny ölçemekde ulanylýar.
1878-nji ýylyň Beýik Britaniýanyň Agramlar we Ölçegler hakynda Kanuny metrik birliklerde Imperial funtyny kesgitledi we 1893-nji ýylda bolsa Mendenhall Buýrugy Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň funtyny kilogramyň 2.20462 funtyna deňdigini görkezmeklik bilen kesgitledi.
Amerikanyň Birleşen Ştatlary we Arkalaşygyň Döwletleriniň ýurtlary 1959-njy ýylda kabul edilen (BB 1964) funt üçin (we ýard) umumy kesgitlemeler boýunça ylalaşyga geldiler.
Umumy salgylanmalar:
- Iňlis dilinde gepleşilýän ýurtlarda adamyň agramy, esasan, stounlarda we funtlarda ölçenilýär, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda bolsa diňe funtlarda ölçenilýär.
- Beýik Britaniýada we Irlandiýada iýmit önümleri üçin metriki ulgam kabul edilmezden öň esasan funtda ölçenilýärdi we häzirki wagtda-da olar köne imperial ulgamynda ölçenip satylýar, mysal üçin, mesge ýagy adatça 454 gramlyk (1 funt) paketlerde satylýar.
- Balykçylar köplenç tutulan balyklaryň agramyny funtda we unsiýada aňladýarlar.
- Şekspiriň gahrymany Şaýlokdan “tenden bir funt” (ýagny “kanun boýunça bergisiniň takyk mukdary” manysynda) berginiň anyk kepili hökmünde soralýar.
Ulanyş konteksti:
Ylmy gollanmalarda funt massany beýan edýar, ýöne günlük ulanylan ýagdaýlarda munyň agyrlyk ölçegi bolup durýanlygy görülýär. Agyrlyklaryň we ölçegleriň metriki sistemasynyň giňişleýin kabul edilenligine garamazdan, Iňlis dilinde gepleşilýän döwletlerde funt ulanylmaga dowam edilýär.
Funt taryhda ýaraglarda atymlyk gülläniň ýa-da snarýadyň agramlaryny kesgitlemek üçin ulanylýardy we ýaraglar öz başlaryna ulanýan pftronlaryna göre atlandyrylmana başlady, mysal üçin 32-funtlyk ýarag.
Angliýa we Amerikada funt başga da basyşyň kesgitlemesi üçin de dýuým kwadrat funt (p.s.i.) hökmünde ulanyldy we standart abul edildi.
Komponent birlikler:
- 1959-da ylalaşykly halkara standart özgerdilene çenli bir funtyň taryhy (we resmi) möçberi 7,000 troy granyna (gr) deň diýip hasaplanmagyna garamazdan, bir funt onalty unsiýadan ybarat bolup durýar.
Birnäçe:
- 14 funt = 1 daş
- 28 funt = 1 çärýek (uzyn ýüzkilesiniň çärýegi)
- 112 funt = 1 uzyn ýüzkile
- 2240 funt = 1 tonna (imperiýa ýa-da uzyn tonna)